Історія міст руських. Чернігів

Sʹohodni Chernihiv — oblasnyy tsentr, shcho mezhuye z Rosiyeyu i Bilorussyu. Misto roztashovane v pivnichniy chastyni Ukrayiny na pravomu (vysokomu) berezi Desny, v mistsi vpadannya v neyi richky Stryzhenʹ. Persha z·hadka pro Chernihiv vidnosytʹsya do 907 roku, takym chynom Chernihiv ye odnym z naydavnishykh mist suchasnoyi Ukrayiny. YE bezlich znakhidok epokhy neolitu, vyyavlenykh na terytoriyi Chernihova, i yaki svidchatʹ pro te, shcho pershi lyudy z’yavylysya v tsykh mistsyakh yak minimum v 4 tysyacholitti do n.e. Krim tsʹoho v urochyshchakh Yalivshchyna i Tatarsʹka Hirka buly vyyavleni slidy drevnikh poselenʹ epokhy bronzy (2 tysyacholittya do n.e.) V 1 tysyacholitti n. e. na krutykh berehakh richok Desny i Stryzhnya isnuvalo kilʹka poselenʹ siveryan: v mezhakh davnʹoyi tsentralʹnoyi chastyny Chernihova na Valu, na Yeletsʹkykh i Boldynykh horakh i v inshykh mistsyakh. Shvydkomu ekonomichnomu zrostannyu Chernihova spryyalo vyhidne heohrafichne roztashuvannya v baseyni richky Desny i yiyi prytok richky Snov i Seym. Za Desni mozhna bulo doplysty do Kyyeva, a dali po Dnipru i do Vizantiyi. Desna vidkryvala takozh vykhid do zemelʹ u verkhiv’yakh Volhy i Oky, a takozh do Novhorodu. Za Volho-Donsʹkomu shlyakhu Chernihiv pidtrymuvav zv’yazok z arabsʹkym Skhodom. Arkheolohy nalichuyutʹ na terytoriyi suchasnoho Chernihova ne menshe chotyrʹokh naybilʹsh drevnikh horodyshch, yaki ymovirno buly nevelykymy rodovi fortetsi, viddileni odna vid odnoyi hlybokymy yaramy Boldynykh hir. Arkheolohichni materialy tsykh poselenʹ vidnosyatʹsya do VII stolittya, v zv’yazku z chym 1992 rotsi vidznachalosya 1300-richchya mista. Pro mohutnistʹ davnʹoho Chernihova svidchatʹ ne tilʹky litopysni dani, ale i chyslenni kurhany IX-X stolitʹ — zemlyani mavzoleyi chernihivsʹkykh knyaziv i yikh druzhynnykiv. Detalʹnishe na ichernihivets.com. Tysyachi kurhaniv zdavna pivkolom obmezhuvaly starodavnye misto. Shche v kintsi XIX stolittya v Chernihovi i na yoho okolytsyakh yikh nalichuvalosya blyzʹko 500. Ale pislya intensyvnoho i varvarsʹkoho yikh roz·hrabuvannya na sʹohodnishniy denʹ zalyshylysya lyshe okremi kurhanni nasypy na Boldynykh horakh, v suchasnomu rayoni «5 kutiv», na Bobrovytsi, v Yelovshchyni ta inshykh chastynakh mista. I Illya Murometsʹ desʹ v tuteshnikh lisakh Solov’ya-rozbiynyka hanyav po kushchakh. Chomu Chernihiv — znovu zh za tverdzhennyamy vchenykh (khocha ne zrozumilo na pidstavi choho) nazva pokhodytʹ vid imeni mistsevoho knyazya Chornoho abo Chernehy. Pershym z vidomykh chernihivsʹkym knyazem buv Mstyslav — syn velykoho knyazya Volodymyra — khrestytelya Rusi. Pry Mstyslava formuyetʹsya tsentr «stolʹnoho hradu» — tak zvanyy Dytynetsʹ, yakyy znakhodyvsya na terytoriyi suchasnoho Valu. Sporudzhuyutʹsya novi fortechni stiny, knyazhyy palats, pochynayetʹsya budivnytstvo velychnoho Spasʹkoho soboru, yakyy zberihsya do nashykh dniv i ye rovesnykom Sofiyi Kyyivsʹkoyi. V XI-XII stolittyakh Chernihiv skladavsya z trʹokh chastyn, kozhna z yakykh zaymala pryrodnyy vystup bereha richky, bula obnesena valom i vidokremlyuvalasya odna vid odnoyi hlybokymy rovamy. Chastyny v litopysakh vkazuyutʹsya pid nazvamy: «dytynetsʹ» (vzhe z·haduvanyy kremlʹ) — administratyvnyy i politychnyy tsentr mista, yakyy znakhodyvsya na hori v mistsi vpadannya pravoyi prytoky Stryzhnya v Desnu (terytoriya suchasnoho zapovidnyka Val); «Obkhidnyy hrad» — prymykav do dytyntsya z pivdennoho zakhodu, zaymav velyku terytoriyu, na yakiy prozhyvala osnovna masa naselennya; «Peredhraddya» — roztashovuvalosya za obkhidnym hradom. Zahalʹna protyazhnistʹ valu predhradʹya dosyahala 7 km. Starodavnye misto otochuvaly prymisʹki sela i boyarsʹki sadyby. Pry Svyatoslave, syna Yaroslava Mudroho, zasnovanyy Yeletsʹkyy monastyr. Knyazʹ Davyd, syn Svyatoslava, sporudzhuye Borysohlibsʹkyy sobor. Nazvy tsi vsi vidomi i zaraz, shcho nazyvayetʹsya «na slukhu». Na rubezhi KHII-KHIII stolitʹ sporudzhuyetʹsya P’yatnytsʹka tserkva. Yeletsʹkyy monastyr Tsi velychni kam’yani sporudy svidchatʹ pro znachnyy ekonomichnyy rozvytok Chernihivsʹkoyi zemli. Vedetʹsya aktyvna torhivlya z Vizantiyeyu i arabsʹkym Skhodom, z krayinamy Zakhidnoyi Yevropy ta Skandynaviyi. Rozvyvayutʹsya remesla, stvoryuvalysya khudozhni tvory, pysalysya knyhy. Heroy «Slova o polku Ihorevim» ostanni roky svoho zhyttya knyazhyv u Chernihovi i pokhovanyy pid pidlohoyu Spasʹkoho soboru, yak i bilʹshistʹ knyaziv chernihivsʹkoyi dynastiyi. Dzherela povidomlyayutʹ, shcho v 1239 rotsi misto Chernihiv buv zakhoplenyy, roz·hrabovanyy i spalenyy tataro-monholʹsʹkym viysʹkom. Ale na tsʹomu momenti istoriyi my ne stanemo osoblyvo zatrymuvatysya. Shchosʹ stalosya, mabutʹ stalosya, tomu shcho pislya tykh podiy Chernihiv vzhe ne zmih vidnovyty kolyshnyu rolʹ i velych. Ale khto buly ti tatary i zvidky tam monholy — tse okrema, zaplutana tema. Na pochatku KHIV st. Chernihiv buv pid vladoyu Lytvy. U 1320 rotsi misto zakhopyly polyaky. U 1340 vin perekhodytʹ pid vladu kyyivsʹkykh knyaziv, a potim znovu pid vladoyu Lytvy. V rezulʹtati viyny mizh Lytovsʹkym i Moskovsʹkoyu derzhavamy, shcho tryvala do 1503 roku Chernihiv i vsya Siversʹka zemlya nadovho vkhodytʹ do skladu Rosiyi. Misto staye prykordonnym. V seredyni KHVI stolittya misto bulo ukriplene dlya prykryttya rosiysʹkykh kordoniv vid Lytvy i Polʹshchi. U 1618 році Чернігів по Деулинскому угодою між Варшавою і Москвою переходить під владу Польщі. 1623 року грамотою польського короля Сигізмунда ІІІ місто отримує Магдебурзьке право, засновуються чернігівський магістрат, шляхетські суди, зрівнялися в правах з київськими, воєводство розділяється на два повіту. З початком визвольної війни українського народу під проводом Богдана Хмельницького (1648 р) в. історії міста почалася доба козаччини. Тоді ж Чернігів став полковим містом (аж до 1782 року). Цей полк прославився у багатьох битвах і походах.